Sałata i rzodkiewka-wszystko co musisz o nich wiedzieć

Zawiła historia rzodkiewki i azjatyckie korzenie sałaty

Sałata siewna (Lactuca sativa L.) należy do rodziny astrowatych (Asteraceae) jest więc spokrewniona z astrami! Zaliczana jest do warzyw liściowych. Swoje źródło ma w rejonach basenu Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej. Pochodzi bowiem od dzikiego gatunku Lactuca scariola L. występującego na tych obszarach. Była już znana w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji! Jak trafiła do Polski? Za sprawą królowej Bony, która sprowadziła ją w XVI wieku. 

Rzodkiewka (Raphanus sativus L.) należy do rodziny kapustnych (Brassicaceae) jest więc krewną kalafiora czy brokuła! Zalicza się ją do warzyw rzepowatych (tak jak rzepę, rzodkiew i brukiew). Historia rzodkiewki jest natomiast bardziej zawiła niż sałaty. Pierwsze wzmianki o tym warzywie pochodzą z XVI w i zawarte są w pismach arabskich. W północno-zachodniej Europie wyhodowano na tej podstawie warzywo o nazwie “rzodkiew francuska”, która kształtem przypominała rzodkiewkę w odmianie “Sopel Lodu”. Inna wersja podaje, że rzodkiewkę do Europy przywiózł Marco Polo z wyprawy z Chin lub Mongolii ok. 1290 roku. Pewne jest natomiast to, że rzodkiewka nie pochodzi od rzodkwi (uznawanej za najstarsze warzywo), a prawdopodobnie od rzodkwi świrzepy (Raphanus raphanistrum L.) W średniowieczu uważano, że spożywanie tego warzywa wpływa na jasność umysłu i reguluje trawienie. 

Rzodkiewki to warzywa łatwe w uprawie. Dowiedz się jak i kiedy je wysiewać.

Czy sałata i rzodkiewka kwitną?

• Sałata jak i rzodkiewka to rośliny jednoroczne. System korzeniowy sałaty składa się z grubego korzenia palowego i licznych korzeni bocznych. Większość odmian wytwarza rozetę liściową umieszczoną na krótkiej łodydze. To właśnie ta część jest jadalna. Czy sałata kwitnie? Tak! Z wydłużającej się łodygi wyrasta pęd kwiatostanowy mający długość od 80 aż do nawet 150 cm! Sałata jest samopylna. Liście sałat różnią się kształtem, kolorem i wielkością w zależności od odmiany. Gatunek Lactuca sativa L. można podzielić na kilka odmian botanicznych:

-Sałata głowiasta Lactuca sativa L.var.capitata L. charakteryzująca się tworzeniem główek o kulistym kształcie. Młode liście zawijają się do środka, a starsze tworzą rozetę, Sałata ta występować może w dwóch formach: masłowej (liście są delikatne, miękkie) oraz kruchej (liście są kruche, fryzowane). 

-Sałata rzymska (Lactuca sativa L. var romana Garst.)-posiada luźne, wydłużone główki

-Sałata listkowa (Lactuca sativa L.var foliosa)-nie tworzy główki, liczne liście skupione są w rozetę

-Sałata łodygowa (Lactuca sativa L. var. augustana Jrish)-nie zawiązuje główek, liście są długie i wąskie, jadalną częścią jest soczysta, zgrubiała łodyga

• Rzodkiewka zwana królową nowalijek posiada słabiej rozwinięty system korzeniowy. Jadalne zgrubienia powstają głównie z podliścieniowej części łodygi. Skórka zgrubienia może mieć różne kolory: oprócz najbardziej popularnego różowego i czerwonego są to również biały, żółty czy fioletowy. Miąższ jest biały lub lekko różowy, zazwyczaj ostry. Rzodkiewka wytwarza kwiaty białe, różowe lub liliowe. Pęd nasienny wyrasta do ok 100cm wysokości! Jest obcopylna. 

Zwolenniczki chłodnego klimatu

Sałata to roślina chłodnego klimatu. Młode, zahartowane rośliny znoszą przymrozki do -6*C! Optymalna temperatura wzrostu to 15-20*C. Odmiany letnie lepiej znoszą wyższe temperatury. Warzywo to jest rośliną dnia długiego, jest wrażliwa na intensywność światła. Jeśli jest go mało główki są słabiej związane. Najlepiej rośnie na glebach żyznych, przepuszczalnych, próchnicznych o odczynie pH 6,5. Wymagania wodne nie są duże. Wystarczy, że podczas wegetacji rośliny będą miały stały lecz umiarkowany dostęp do wody. Sałatę na tym samym stanowisku można uprawiać nie częściej niż co 3-4 lata. 

Porada Eksperta: Zbyt duża ilość wody może powodować gnicie liści, natomiast zbyt mała gorzknienie i twardnienie! 

Rzodkiewka to również roślina klimatu chłodnego. Młode siewki znoszą przymrozki do -4*C. Optymalna temperatura wzrostu wynosi 12-14*C. Spotkałeś się z parceniem rzodkiewki? Powoduje to brak dostępu do wody oraz temperatura 18-20*C. Tak jak sałata rzodkiewka jest rośliną dnia długiego. Długość dnia, podczas którego tworzy zgrubienie wynosi ok 15 godzin. Najlepiej rośnie na glebach średnio zwięzłych, umiarkowanie wilgotnych, przewiewnych, o pH 6-7,4 i bogatych w związki organiczne. Źle rośnie na glebach ciężkich i lekkich piaskach. Może rosnąć na miejscach po innych warzywach. Nie zaleca się jednak uprawiać jej na stanowiskach po roślinach z tej samej rodziny ze względu na możliwość wystąpienia chorób i szkodników. 

Porada Eksperta: Aby rzodkiewki nie parciały podlewaj je regularnie. Brak dostępu do wody i temperatura 18-20*C jest dla nich niekorzystna! 

Sałatę możesz uprawiać nawet na balkonie czy w skrzynce na tarasie!

Jak i kiedy wysiewać sałatę?

Sałatę można uprawiać z wysiewu do gruntu lub z rozsady.

• Uprawa z siewu wprost do gruntu:

Na zbiór letni nasiona wysiewaj wprost do gruntu od kwietnia do maja, a kruchą i liściową jeszcze w lipcu na późniejszy zbiór. Wysiewaj nasiona na głębokość ok 0,5 cm w rozstawie 40 x 30 cm.

Porada Eksperta: Sałatę możesz wysiewać co 2 tygodnie aby mieć stały dostęp do plonów! Warto ją również wysiewać po zebraniu plonów innych warzyw np. zbierzesz groch cukrowy w VI-VII i w to miejsce wysiej nasiona sałaty. 

Wyjątkiem jest sałatę masłowa zimującą w gruncie ‘Meraviglia d’inverno’ – wysiewa się ją tylko do gruntu od sierpnia do września. Zaleca się rozstawę 30 x 30 cm i głębokość siewu 0,5 cm.

• Uprawa z rozsady:

Drugim sposobem jest uprawa sałaty z rozsady. W zależności od grup terminy siewu trochę się różnią:

-Sałata krucha III-IV

-Sałata liściowa III-V, VII-VIII

-Sałata łodygowa, masłowa i rzymska III-V, VII

Wszystkie na miejsce stałe wysadza się od IV-VI oraz w VIII (wyjątkiem jest sałata liściowa, którą można wysadzać od IV-VI oraz od VIII do IX).

• Na zbiór wiosenny (VI-VIII) nasiona wysiewaj do skrzynek, na rozsadniku lub pod osłonami w III-IV.
• Na zbiór jesienny (IX-X) na rozsadnik w VII-VIII. 5-6 tygodniową rozsadę wysadza się na miejsce stałe w rozstawie 40 x 30 cm.

• Uprawa w gruncie pod osłonami:

Trzecim sposobem jest uprawa sałaty w gruncie pod osłonami czyli np. w tunelu foliowym. Wybierając taki sposób nasiona wysiewa się od III-V. 

Sałatę można uprawiać zarówno z rozsady jak i wysiewać wprost do gruntu!

Jak i kiedy wysiewać rzodkiewkę?

Uprawa rzodkiewki jest nieco łatwiejsza ponieważ wysiewa się ją bezpośrednio do gruntu od III-V na zbiór wiosenny (IV-VI) oraz w VIII na zbiór jesienny (IX-X). Nasiona wysiewaj na głębokość ok 1-2 cm, w rozstawie 20 x 5cm. 

Możesz ją również uprawiać w gruncie pod osłonami (np. w tunelu foliowym). Nasiona wysiewa się wtedy od III-IV. Dla ciągłości zbiorów wysiewaj nasiona co 2 tygodnie! 

Czerwona sałata i biała rzodkiewka

Jakie odmiany wybrać? Poniżej lista wyselekcjonowanych odmian sałaty i rzodkiewki. 

• Sałata

Liście sałaty najczęściej kojarzą się z kolorem zielonym i gładką powierzchnią jednak istnieje wiele ciekawych odmian o innym kształcie i kolorze liści:

-głowiasta masłowa:‘Justyna’, ‘Królowa Majowych’, ‘Sanguine Ameliore’, ‘Meraviglia d’inverno’, ‘Quatro stagioni’

-głowiasta krucha: ‘Królowa Lata’, ‘Olimp’

-sałata liściowa: 'Lollo Bionda’, ‘Lollo Rossa’, ‘Salad Bowl’, ‘Red Salad Bowl’, 

-sałata łodygowa: ‘Karola’

-sałata rzymska: ‘Parris Island cos’

Polecam również  mieszankę odmian dzięki której z jednego siewu uzyskasz rośliny o zróżnicowanym smaku i wyglądzie liści.  

Sałata 'Justyna’

Sałata łodygowa 'Karola’

Sałata 'Lollo rossa’

Sałata 'Sanguine ameliore’

• Rzodkiewka

Nie musi być wcale okrągła i różowa! Poznaj inne ciekawe odmiany rzodkiewki:

-okrągła: ‘Malaga’, ‘Saxa 2’, ‘Śnieżka’, ‘Szkarłatna z Białym Końcem’, ‘Zlata’

-póldługa: ‘De dix huit jours’, ‘Jutrzenka’, ‘Leda’, ‘Ewka’

Z dziećmi wysiewaj ‘Rzodkiewki Kuleczki” i “Sałatę w witaminy bogatą”  z serii Wesoły Ogródek!

Ciekawym rozwiązaniem jest też wysianie mieszanki odmian kulistych. Dzięki temu z jednego siewu uzyskasz różnokolorowe rzodkiewki! 

Kolorowe rzodkiewki pięknie będą wyglądały np. w sałatce!

Rzodkiewka 'Saxa2′

Rzodkiewka 'Zlata’

Rzodkiewka 'Dix houit jours’

Rzodkiewka 'Jutrzenka’

Rzodkiewka 'Snieżka’

Dlaczego warto uprawiać sałatę i rzodkiewkę?

• Przede wszystkim chcemy zaznaczyć, że są to łatwe w uprawie warzywa, które z powodzeniem można również uprawiać w małym ogródku i na balkonie. 
• Jak już wspomnieliśmy można je wysiewać co 2 tygodnie aby mieć stały plon. Daje Ci to bezpośredni dostęp do świeżych warzyw wiadomego pochodzenia. Często kupne nowalijkowe sałaty są przenawożone azotem. Spożywając te z własnego ogródka wiesz co jesz. 
• Badania wykazały, że pakowane sałaty (te często występujące w marketach  w plastikowych opakowaniach) często zawierają niebezpieczne bakterie! Uprawiając samodzielnie sałatę unikniesz sytuacji zakażenia takimi bakteriami.
• Smak własnoręcznie uzyskanych z nasion warzyw jest o niebo lepszy niż tych kupionych w sklepie. Poza tym satysfakcja z własnej uprawy jest warta zachodu!
• Zarówno sałata jak i rzodkiewka to zdrowe warzywa o dużej zawartości substancji odżywczych, witamin i minerałów. Są mało kaloryczne, smaczne i można je wykorzystać na wiele sposobów. 
• Rzodkiewka jest rośliną miododajną! Okazuje się, że jest dobrym źródłem pyłku dla owadów zapylających.
• Najlepiej smakują świeże. Jednak okazuje się, że rzodkiewkę można również gotować, dusić, piec! Dobrze smakuje z masłem i bułką tartą. Pyszne i bardzo zdrowe są również kiszone rzodkiewki! Zazwyczaj zjadane jest zgrubienie jednak liście rzodkiewki również są jadalne! Często wyrzucamy je, a okazuje się, że mogą stać się ciekawym składnikiem sałatek, a nawet można z nich zrobić pesto. Tak jak zgrubienia mają lekko pikantny smak.
• Jedzenie sałaty wpływa pozytywnie na wygląd cery, natomiast rzodkiewka jest nazywana “jarzynką pięknych włosów’ ponieważ siarka zawarta w tym warzywie pozytywnie na nie wpływa.  
• Sałata jest idealna bazą dla innych produktów. Można z niej robić niezliczone rodzaje sałatek dodając inne warzywa, mięso, owoce (np. truskawki czy pomarańcze), sery (feta, kozie) lub spożywać ją samą np. z solą, pieprzem i śmietaną. Idealnie uzupełnia kanapki, burgery, a nawet zupy! (jak np.wegańska zupa Pho z liśćmi sałaty).

Porada eksperta: Aby rzodkiewki dłużej zachowywały chrupkość umieść liście w wodzie, tak, aby korzenie wystawały na zewnątrz. Innym sposobem jest pozbycie się liści rzodkiewki i przechowywanie zgrubień w pojemniku w lodówce. 

Sałata to idealny dodatek do codziennych kanapek!

Mam nadzieję, że w tym roku skusisz się na uprawę sałaty i rzodkiewki w swoim ogrodzie! Wysiewaj i obserwuj jak #pieknierosna!

Artykuł powstał we współpracy merytorycznej z Ekspertem Warzywnym mgr inż. Joanną Maciejewską oraz z Ekspertem kwiatowym #pieknierosna mgr inż. Anną Sławińską .